The Honorable  Mike Rama
Si Rama pagka 2022
Ika-26 nga Mayor sa Dakbayan sa Sugbo
Misilbi November 20, 2021 – October 3, 2024 Suspendido: May 8 – October 3, 2024
Vice Mayor	Dondon Hontiveros (2021–2022) Raymond Alvin Garcia (2022–2024)
Gisundan si	Edgardo Labella
Gisundan ni	Raymond Alvin Garcia
Misilbi June 30, 2010 – May 17, 2016 Suspendido: December 11, 2015 – February 8, 2016
Vice Mayor	Joy Augustus Young
Gisundan si	Tomas Osmeña
Gisundan ni	Margot Osmeña
Ika-16 nga Bise Mayor sa Dakbayan sa Sugbo
Misilbi June 30, 2019 – November 19, 2021
Mayor	Edgardo Labella
Gisundan si	Edgardo Labella
Gisundan ni	Dondon Hontiveros
Misilbi June 30, 2001 – June 30, 2010
Mayor	Tomas Osmeña
Gisundan si	Renato V. Osmeña Sr.
Gisundan ni	Joy Young
Miyembro sa Sangguniang Panlungsod sa Dakbayan sa Sugbo gikan sa ika-duha nga distrito
Misilbi June 30, 1992 – June 30, 2001
Gipanganak	(1954-10-28) Oktubre 28, 1954 (panuígong 71) Cebu City, Philippines
Partidong panglugay	Barug (lokal; sukad 2012) PDP (national; sukad 2019)
Ubang political partido	BOPK (1992–2011) PROMDI (hangtod 2004) Lakas (2004–2009) Liberal (2009–;2012) UNA (2012–2019)
Bána/Asáwa	Araceli Lim Francisco (nagbuwag 2000) Malou Mandanat Rama (k. 2022)
Kabánay	Pamilya Rama
(Mga) anak	3
Panginabuhi	Politician
Propesyon	HRD manager, Lawyer
Pirma

Si Michael "Mike" Lopez Rama (natawo Oktubre 28, 1954) usa ka Pilipinong politiko ug abogado nga nag-alagad isip ika-26 nga Mayor sa Dakbayan sa Sugbo gikan 2021 hangtod 2024, ug sa una gikan 2010 hangtod 2016. Nag-alagad sad siya isip ika-16 nga Bise Mayor sa Dakbayan (2001-2010, 2019-2021) ug Konsehal gikan sa ika-duha (South) District (1992-2001).

Kaniadtong Oktubre 2024, gitangtang sa Ombudsman si Rama isip mayor ug permanente nga gi-disqualify sa pagtrabaho sa gobyerno human kini gihatolan nga guilty sa nepotismo ug grave misconduct.^[1][2] Si Rama ika-duha nga gitangtang ug gi-disqualify kaniadtong Enero 3, 2025 tungod sa ilegal nga panghatag ug mga kontrata sa pagkuha sa basura nga wala niagi og tarung sa mga legal nga proseso sa bidding.^[3]

Natawo si Michael Lopez Rama kaniadtong Oktubre 28, 1956 kang Fernando Genson Rama ug Natividad Lopez Rama.^[4] Aduna siya'y 12 ka igsuon, apil na ang kanhing Gobernador ug Kongresista sa Agusan Del Norte nga si Eduardo Rama Sr.^[5] Kuyog silang nagdako sa Rama Compound sa Barangay Basak San Nicolas, Cebu City.^[6]

Migradwar si Rama isip class valedictorian gikan sa Basak Elementary School sa Basak San Nicolas. Niskwela siya sa University of Southern Philippines ug nitiwas og pre-med degree gikan sa Velez College. Nikuha siya og graduate studies sa law sa San Beda College sa Manila, ug nipasar sa bar exam pag 1983.^[7]

Sa wala pa siya misulod sa pulitika, nagtrabaho sad si Rama isip usa ka human resource manager para sa Cebu Oxygen and Acetylene Company (Coaco).^[8]

Gisugdan ni Rama ang iyang karera sa pulitika pagka lansar niya isip Konsehal gikan sa segundo (South) distrito sa Dakbayan sa Sugbo isip usa ka miyembro sa Bando Osmeña – Pundok Kauswagan (BOPK) ni Mayor Tomas Osmeña, ug nipuli sa iyahang tito nga si Clemente "Cle" G. Rama, usa ka beteranong konsehal.^[9]

Nag-alagad si Rama og tulo ka termino hangtod 2001, diin siya gi-appoint isip chairman sa Area Vocational Rehabilitation Center II Advisory Council.^[6] Sa ika-tulo niya nga termino, napili si Rama isip National President sa Philippine Councilors league (PCL).^[10]

Human nihawa si kasamtangang Mayor Alvin Garcia sa BOPK aron magtukod sa iyang kaugalingong partido, ang Kugi Uswag Sugbo (KUSUG), gikuha si Rama ni kanhing Mayor Osmeña isip iyang kapares nga Bise Mayor para sa 2001 Cebu City local elections. Nakadaog ang tandem sa duha ka posisyon, ug napildi ni Rama ang kandidato sa KUSUG nga si kasamtangang Bise Mayor Renato Osmeña.^[11][12]

Tulo ka termino nag-alagad si Rama isip Bise Mayor, ug nakadaog usab pagka 2004 ug 2007, kauban ni Osmeña isip mayor.^[13][14] Kaniadtong 2007, sa ika-tulo niya nga termino isip Bise Mayor, gipili si Rama isip National Vice President sa Vice Mayors' League of the Philippines (VMLP).^[15][16]. Gi-appoint sad siya isip chairman sa pipila ka government ug non-government agencies, sama sa zoning board sa ciudad, ang Tourism Commission, Police Coordinating and Advisory Council (PCAC), ug People’s Law Enforcement Board (PLEB).^[6]

Nagsugod ang mga away ni Rama ug Osmeña, apil na ang pagsaway ni Rama sa pag-dumala ni Osmeña sa 93-1 land swap deal sa dakbayan ug sa Probinsya sa Sugbo, ug si Rama giingnan nga "mahigalaaon kaayo" kuno sa kontra ni Osmeña sa pulitika nga si Gobernador sa Sugbo Gwen Garcia samtang nagserbisyo isip acting mayor sa panahon nga nilarga si Osmeña sa Estados Unidos para sa pagtambal sa kanser.^[17][16]

Tan-awa usab: Mga alegasyon nga protektor sa droga

Tungod kay si Osmeña ug Rama parehas nga term-limited sa ilang mga posisyon, si Rama ang nigawas nga mopuli isip kandidato sa BOPK para mayor inig ka 2010, samtang si Osmeña modagan isip Kongresista sa South District. Apan nagsugod og kaguba ang alyansa sa duha; pag 2009, giakusahan ni Osmeña si Rama nga usa kuno tini nga tigpanalipod sa bawal nga droga human sa paghilabot kuno ni Rama sa usa ka drug bust kung asa naapil ang iyahang anak. Pagkahuman, gibawi ni Osmeña ang iyang akusasyon.^[16][18][19]

Nagmugna og usa ka manifesto ang mga kapitan sa barangay nga mga kaalyado sa BOPK nga naghagit sa pagpili ni Osmeña kang Rama isip kandidato sa pagka-mayor sa BOPK inig ka 2010, ug naghangyo kang Osmeña nga iendorso nalang ang iyang igsuon nga si Georgia Osmeña, nga nidagan sad pagka-mayor. Gisuportaan sad ang manifesto ni kanhing Senador Sonny Osmeña—usa sad nga kandidato sa pagka-mayor ug ang gisalikway nga ig-agaw ni Tomas—ug ni Raymond Alvin Garcia nga napildi ni Rama sa pagka bise mayor kaniadtong 2007.^[18] Bisan pa sa kontrobsersiya ug mga karaang tensiyon, si Rama gibarugan gihapon ni Tomas Osmeña ug sa BOPK.^[16]

Para sa una niya nga kampanya sa pagka-mayor, gigamit ni Rama ang slogan nga "Bayanihan, Barangayan, Boluntarismo." Nakadaot si Rama sa 2010 pinaagi sa 210,520 nga boto, labaw sa 120,327 nga boto ni kanhing Mayor Alvin Garcia, para mahimong ika-26 nga Mayor sa Dakbayan sa Cebu City, ug gipulihan sa iyang kaalyado nga si Joy Young isip bise mayor.^[20][21]

Tan-awa usab: Mga suspensyon para sa mga suspensyon ni Rama niadtong 2015 ug 2016

Isip mayor, nagsilbi si Rama isip tigdumala sa pipla ka organizasyon, sama sa Sinulog Foundation, Inc. (SFI), Cultural and Historical Affairs Commission (CHAC), Area Vocational Rehabilitation Center 11 Advisory Council, Coastline Management Board (CMB), ug ang Adopt a Police Station Project. Nahimo sad siyang pangulo sa Young Lawyers Association of Cebu (YLAC) ug Vice President of the Philippine Association on Voluntary Arbitration (PAVA).^[22]

Ang unang termino ni Rama gimarkahan sa nagtubo nga panagbingkil sa politika tali nila ni Kongresista Osmeña tungod sa nagkalain-laing isyu, sama kaniadto nga pagkontrahay ni Osmeña ug kanhi Bise Mayor Garcia. Apil sa mga iladong insidente kay ang pagpahigayon ni Rama og mga "loyalty checks" sa mga Osmeña appointees, ang wala pag-imbitar sa mga opisyal sa BOPK ug pagpabor sa mga mimyembro sa oposisyon nga KUSUG sa mass oathtaking sa mga bag-ong pili nga opisyal sa Sangguniang Kabataan (SK), ug mga kasong legal nga gisang-at batok kang Rama sa mga kaalyado sa BOPK tungod sa giingong walay pagpili nga pagdemolish sa mga balay nga nahimutang daplin sa Mahiga Creek."^[23][24]

Niadtong Hunyo 2, 2011, gianunsyo ni Rama ang iyang pagbulag sa BOPK, nga iyang kaalyado sulod sa 13 ka tuig, bisan pa nga nagpabilin siya nga miyembro sa nasudnong kaalyado niini, ang Liberal Party (LP). Mitubag si Osmeña nga ang mga miyembro sa BOPK nakasinati og kawalay katagbawan sa paagi ni Rama sa pagdumala sa siyudad.^[24]

Kaniadtong 2012, naningkamot si Osmeña nga gamiton ang iyang PHP 400 milyon (katumbas sa USD 7 milyon) nga pondo gikan sa Kongreso, isip alokasyon sa Department of Public Works and Highways (DPWH) alang sa south district sa siyudad aron pagtukod og duha ka bag-ong flyover. Gawas pa kini sa PHP 75 milyon nga iyang nadawat gikan sa Priority Development Assistance Fund (PDAF), nga mas nailhan nga pork barrel.^[25] Gibabagan ni Rama ang maong sugyot, ug sa usa ka sulat niadtong Setyembre 4, 2012 ngadto kang Presidente Benigno "Noynoy" Aquino III, iyang gisulti nga ang flyover dili mao ang "katapusang solusyon sa problema sa trapiko" ug makadaot kini sa mga duol nga negosyo. Nisugyot si Rama og road widening ug pag-abli og alternatibong agianan isip solusyon sa trapiko.^[26]

Misulay si Osmeña nga ibalhin pondo alang sa mga proyekto sa road widening sa south district, apan gibabagan gihapon kini ni Rama. Sa ulahi, gihatag ni Osmeña ang pondo ngadto kang Cebu 1st District Representative Eduardo "Eddie" Gullas, aron gamiton sa mga road widening project gikan sa Carcar hangtod sa Sibonga, bisan pa sa dugay na nilang nagkontra tungod sa mga gi-angkon ni Gullas nga 50 ka ektarya sa South Road Properties (SRP) samtang mayor pa siya sa Dakbayan sa Talisay.^[25]

Human niini, nagtukod si Rama sa iyang kaugalingong partido politikal nga gitawag og Team Rama, kauban ang ubang nihawa sa BOPK, aron atubangon si Osmeña sa piniliay sa 2013. Kauban niya isip running-mate ug kandidato sa bise mayor mao si kasamtangang Konsehal Edgardo Labella. Gisumite sa Team Rama ang ilang mga certificate of candidacy sa COMELEC niadtong Oktubre 5, 2012, nga karon kaalyado na sa nasudnong oposisyon nga partidong United Nationalist Alliance (UNA) ubos ni Bise Presidente Jejomar Binay.^[27] Napildi sa tambalang Rama-Labella ang mayoral comeback bid ni Osmeña ug napatalsik si kasamtangang Bise Mayor Young, diin nakadaug si Rama og 217,448 ka boto batok sa 211,072 ka boto ni Osmeña, nga mao'y nagputol sa dugay nang dominasyon sa BOPK matag eleksyon.^[28][29]

Nagpadayon ang away politika tali ni Rama ug Osmeña sa tibuok ikaduhang termino ni Rama. Kaniadtong 2014, gisaway ni Osmeña si Rama tungod sa pagsul-ob og mga papel gawas sa tipikal nga katungdanan sa usa ka mayor, sama sa pagpakaaron-ingnong bombero, pulis, ug disaster reporter.^[30] Kaniadtong 2015, gibasol na usab ni Osmeña si Rama kabahin sa SRP—ang kinadak-ang proyekto ni Osmeña sa 1990s—nga giakusahan nga mismanage sa pondo sa kagamhanan pinaagi sa pagpamaligya og mahal nga mga lote sa SRP aron lamang makakuha og dali nga kwarta, imbes nga makaginansya ang syudad kadugayan. Gipasiugda usab ni Osmeña ang iyang giingong pagkapapas sa pondo sa siyudad ilawom ni Rama, itandi sa sobra nga PHP 2.4 bilyon (USD 43.13 milyon) nga iyang gibilin sa katapusan sa iyang termino niadtong 2010.^[31]

Niadtong Nobyembre 2015, nagpasaka si Osmeña og kaso sa Ombudsman batok kang Rama ug 19 pa ka opisyal ug empleyado sa siyudad alang sa graft ug mga kalapasan sa procurement, nga may kalabotan sa rekonstruksiyon sa Carbon Market Unit 2. Giakusahan ni Osmeña nga may sabwatan tali sa mga opisyal ug mga bidder aron i-award ang PHP 167 milyon (USD 3 milyon) nga proyekto ngadto sa Geety Realty and Development Corp. (GRDC), nga kuno dili kwalipikado sa mga proyekto sa gobyerno nga molapas sa PHP 100 milyon (USD 1.8 milyon). Gisaysay sa reklamo nga nanghatag na og bayad ang syudad bisag wala pa magsugod ang proyekto, nga supak sa pagbawal sa advance payment ubos sa Local Government Code (R.A. 7160), ug nga gi-falsify sa GRDC ang ilang mga tax permit.^[32] Kaniadtong Hulyo 30, 2018, ang Office of the Ombudsman nagbuot nga magpasaka og mga kaso batok kang Rama ug pito pa ka opisyal; apan kini gibaliwala ni Ombudsman Samuel Martires, nga nibasura sa kaso tungod sa kakulangan sa merito niadtong Nobyembre 8, 2021.^[33]

Nilansar si Rama aron makadaog og ikatulo ug kataposang sunod-sunod nga termino isip mayor sa piniliay sa 2016, diin iyang gisumite ang certificate of candidacy kauban ang iyang running mate nga si Labella ug ubang kandidato sa Team Rama niadtong Oktubre 16, 2015.^[34] Samtang nakadaog ang mga kaalyado ni Rama sa majority sa konseho ug nakadaug usab si Labella sa iyang ikaduhang termino isip bise mayor, napildi si Rama ni Osmeña sa pagka-mayor og 33,894 ka boto.^[35][36] Wala gidawat ni Rama ang resulta sa eleksyon; iyang giakusahan og pagpanikas si Osmeña, ug nagpasaka og election protest pag Mayo 22.^[37] Gitugotan sa COMELEC ang manual recount sa 20 porsyento sa mga boto, apan wala kini makausab sa resulta.^[38][39]

Kaniadtong Agosto 6, 2016, ginganlan ni Presidente Rodrigo Duterte si Rama nga usa sa mga protector sa mga drug lord.^[40] Giusab ni Duterte ang maong akusasyon sa 2017. Kanunay nga gikakatarungan ni Rama ang iyang pagkawalay sala, ug iyang gipahayag nga napahisalaag lang si Duterte sa sayop nga impormasyon.^[41][42] Pag 2019 pa nga gikuha ang pangalan ni Rama gikan sa narco-list ni Duterte.^[43]

Kadaghanan sa mga opisyal sa Team Rama nibalhin og partido gikan sa UNA ngadto sa PDP-Laban, ang bag-ong partido sa administrasyon nga gipangulohan ni Duterte, niadtong Agosto 27, 2016. Wala maapil si Rama sa induction sa mga bag-ong miyembro tungod sa iyang pagkaapil sa narco-list ni Duterte niadtong panahona. Si House Speaker ug PDP-Laban Secretary General Pantaleon Alvarez miingon nga "the crime of one [is] not the fault [of] all."^[44]

Nagpadayon ang pagbikil ni Rama ug Osmeña. Gitawag ni Osmeña ang Team Rama—nga gitawag na nga Barug Team Rama—nga “Team Suyop” (pagpasabot sa drug allegations batok kang Rama) ug “Team Babag”.^[43][45] Si Barug konsehal Joy Pesquera nitubag pamaagi sa pagsaka og kaso nga cyber-libel batok kang Osmeña tungod sa “Team Suyop” nga bansag niadtong Mayo 13, 2018.^[46]

Kaniadtong Nobyembre 2017, ang Team Rama nag-rebrand nga “Barug PDP-Laban” isip pagpangandam sa piniliay sa 2019. Gipahibalo kini sa publiko sa mga miyembro sa partido, apan giangkon nila nga wala kini masabuti ni Rama, nga kaniadtong panahona wala gihapon ma-apil sa PDP-Laban. Gikwestyon ni Rama ang maong desisyon.^[47]

Niadtong Oktubre 17, 2018, nagsumite og kandidatura ang mga miyembro sa Barug alang sa piniliay sa 2019. Si Bise Mayor Edgardo Labella, nga term-limited na, nidagan pagka-mayor, samtang si Rama nidagan pagka-bise mayor.^[48] Nakadaog ang Barug sa piniliay sa Mayo 13, diin napildi ni Labella si Osmeña, nibalik si Rama isip bise mayor sa ika-upat niyang termino, ug nakuha sa Barug ang majority sa Sangguniang Panlungsod pinaagi sa siyam sa napulo'g unom ka miyembro niini.^[49] Giila sa mga political observer nga usa sa mga nakatabang sa kadaugan sa Barug mao ang dako nga suporta ni Presidente Duterte para sa usa ka lokal nga eleksyon, lakip ang padayon nga pag-atake batok kang Osmeña ug BOPK.^[50] Ang mga nagdaog nga kandidato giproklama sulod sa duha ka adlaw pagkahuman sa eleksyon tungod sa mga teknikal nga problema sa transmission sa mga boto.^[51][52]

Kaniadtong 2019, nilutaw ang mga espekulasyon kabahin sa posibleng panag-uli ug pakig-alyansa sa 2022 ni Rama ug Osmeña, human nga nagkahiusa sila sa pipila ka mga isyu—ilabi na ang ilang pagsupak sa pagusab sa mga plano sa Cebu Bus Rapid Transit System (CBRT) ug ang ilang kabalaka kabahin sa giingong sobra nga impluwensiya ni Presidential Assistant for the Visayas Michael Dino kang Mayor Labella.^[53] Apan gipadayag usab ni Rama ang iyang baruganan batok kang Osmeña sa usa ka panayam niadtong Disyembre 13, 2019, upat ka adlaw human gisang-at ni Osmeña ang kaso sa graft batok kang Rama bahin sa 2015 nga pagpamaligya sa 45 ka ektarya nga lote sa South Road Properties (SRP).^[54]

Misamot usab ang tensyon tali ni Rama ug Labella. Gisaway ni Rama ang pagdumala ni Labella sa siyudad ug ang iyang pagtubag sa mga hagit sa COVID-19 pandemic. Niadtong Abril 2020, giakusahan ni Rama si Labella nga wala magtagad sa papel sa konseho sa pagmugna sa mga polisiya ug naningkamot nga modumala sa siyudad pinaagi lamang sa mga executive order. Gipangutana ni Rama ang pito ka executive orders ni Labella, ug giingon nga ang kakulang sa pagtagad sa executive branch sa krisis mao'y usa sa mga hinungdan sa pagkatag sa virus sa siyudad sa Sugbo.^[55]

Sa tibuok panahon sa pandemya, nagpadayon ang pagsaway ni Rama sa liderato ni Labella, samtang gamay ra nga personal nga komunikasyon sa duha, bisan pa nga pareho silang nagpahayag nga nagpadayon ang ilang panaghinigalaay ug alyansa sa politika. Giakusahan ni Rama si Labella nga dili makita ug dili aktibo sa krisis, ug nga wala magpakita sa publiko sa panahon nga misaka ang kaso sa COVID-19 sa siyudad. Gipasanginlan usab niya si Labella nga gitago ang kahimtang sa iyang panglawas atol sa mga medical leave niini.^[56] Ingon tubag, giakusahan ni Labella si Rama nga namulitika—usa ka pasangil nga gidinay ni Rama.^[57]

Kaniadtong Pebrero 10, 2021, gimanduan ni Labella si Rama nga mahimong vaccine czar sa siyudad ug chairman sa vaccination board. Apan gibalibaran ni Rama ang titulo ug mas gipili nga tawgon ang iyang kaugalingon nga "convenor" sa board.^[56]

Mikalala ang kahimtang sa panglawas ni Mayor Edgardo Labella sa tibuok tuig 2021, nga misangpot sa pito ka medical leave. Sa matag higayon nga mobakasyon si Labella tungod sa problema sa panglawas, si Rama ang misilbi isip acting mayor:

• Enero 20 hangtod 22: Naospital si Labella tungod sa halos ikamatay nga sepsis (infection sa dugo) nga gigikanan sa impeksyon sa dalunggan;^[58]
• Pebrero 8 hangtod 10 – Nagpa-ayo pa gikan sa maong impeksyon sa dalunggan;^[59]
• Mayo 31 hangtod Hunyo 13: Tungod sa mild pneumonia;^[60]
• Hunyo 9 – sulod sa mga tulo ka semana pagkahuman: Tungod sa sepsis;^[61]
• Hulyo 14 hangtod Agosto 10: Tungod sa padayon nga ubo, pneumonia, ug mild stroke;^[58]
• Setyembre 2 hangtod 7: Alang sa wala gipadayag nga rason;^[62]
• Setyembre 20 hangtod Oktubre 8, nga unya gi-extend ngadto sa indefinite leave: Tungod sa komplikasyon sa panglawas.^[63][64]

Niadtong Hulyo 2021, gikwestyon sa Sangguniang Panlungsod ang awtoridad ni Rama sa pagpangulo sa mga sesyon sa konseho samtang naglingkod siya isip acting mayor. Ang numero-unong konsehal si Dondon Hontiveros unta ang angay mahimong acting vice mayor ug mopangulo sa mga sesyon sa konseho. Mitubag si Rama nga wala siya nakadawat og pormal nga komunikasyon gikan sa opisina ni Labella kabahin sa mga medical leaves niini.^[59]

Pag Nobyembre 19, 2021, namatay si Labella tungod sa sepsis nga resulta sa pneumonia, human sa 23 ka adlaw nga pagpabilin sa ospital.^[65] Misunod si Rama sa pagka-mayor sa sunod adlaw, Nobyembre 20, samtang gisundan siya ni Hontiveros isip bise mayor. Nagpanumpa silang duha sa ilang mga katungdanan atubangan ni Court of Appeals Associate Justice Gabriel Ingles.^[66][67]

Kaniadtong Oktubre 9, 2021, si Rama, nga karon miyembro na sa PDP-Laban, nagsumite sa iyang kanditatura isip mayor sa piniliay sa May 9, 2022, kauban si majority floor leader ug Konsehal Raymond Alvin Garcia isip iyang running mate. Nangulo sila sa koalisyon sa Barug PDP-Laban ni Rama, sa KUSUG ni Garcia, ug sa bag-ong gibanhaw nga Partido Panaghiusa nga gipangulohan sa dugay nang campaign manager ug kanhing konsehal nga si Jose "Joey" Daluz III.^[68] Ang tambalang Rama-Garcia, nga ni-endorso sa UniTeam ni presidential candidate Bongbong Marcos ug vice-presidential candidate Sara Duterte, gi-endorso sad usab sa mopahawa nang Presidente nga si Rodrigo Duterte kaniadtong Abril 2, 2022.^[69] Napildi ni Rama ang duha ka konsehal aron makadaug og tibuok termino isip mayor, pinaagi sa 226,328 ka boto batok sa 190,836 ka boto ni kandidato sa BOPK nga si Margot Osmeña ug 132,510 ka boto sa independenteng kandidato nga si Dave Tumulak.^[70][71]

Niadtong Hulyo 21, 2022, napili si Rama isip National President sa League of Cities of the Philippines (LCP), ang opisyal nga organisasyon sa tanang mayor sa mga siyudad sa Pilipinas.^[10] Apan siya gitaktak sa maong posisyon sa LCP National Executive Board niadtong Hulyo 19, 2024, human sa iyang suspensiyon sa buhatan niadtong Mayo 7. Napulihan siya ni LCP Executive Vice President ug Quezon City Mayor Joy Belmonte. Sa sinugdanan, gikwestyon ni Rama ang pagkalehitimo sa maong lihok, apan sa ulahi midawat siya niini ug mipadayag sa iyang pagsalig kang Belmonte.^[72][73]

Niadtong Agosto 2, 2022, nagpositibo si Rama sa COVID-19. Gipasalamatan niya ang pagka-kompleto sa iyang pagpabakuna ug booster shots tungod kay wala siyay mga sintomas, ug gi-awhag usab niya ang publiko sa pagpabakuna.^[74]

Niadtong Setyembre 29, 2022, napili si Rama isip PDP-Laban Vice President para sa Visayas sa ika-40 anibersaryo ug general assembly sa partido nga gipahigayon sa Pasay City. Sa wala pa niini, siya na ang presidente sa PDP-Laban Cebu City chapter.^[75]

Niadtong Nobyembre 9, 2022, gi-deny ni Rama ang mga akusasyon sa mga residente sa Lot 937 sa Sitio San Miguel, Barangay Apas nga wala motabang ang kagamhanan sa siyudad human gidemolis ang 167 ka panimalay aron ipahimutang ang usa ka proyekto sa yuta nga gihimo sa property developer nga Century Horizons, nga girepresentar ni kanhi Kongresista Edgar Erice. Miingon si Rama nga iyang gitagad ang mga hangyo sa mga residente, apan nagdumili siya sa pagdetalye sa mga lakang nga iyang gihimo.^[76] Kadaghanan sa mga na-displace nga residente na-relocate pagka 2024, uban sa tabang sa gobyerno sa lalawigan (ubos nila Gobernador Junjun Davide ug Gwen Garcia) nga mitabang sa paghatag og relocation sites ug tabang pinansyal.^[77]

Niadtong Oktubre 21, 2023, gibatikos na usab ni kanhing mayor Osmeña si Rama sa usa ka press conference, nga miingon nga mosuporta siya sa bisan kinsa nga modagan batok kang Rama sa 2025—ug bisan pa nga mas pilion pa daw niya nga mobotar sa iyang iro kaysa kang Rama. Giingon ni Osmeña nga gatusan ka milyon nga pondo sa siyudad ang nasayang tungod sa PHP 3 bilyon (USD 54 milyon) nga gigasto sa Cebu City Medical Center (CCMC), nga hangtod karon wala pa makompleto ug giingong sobra ang presyo. Gitandi niya kini sa iyang PHP 6 bilyon (USD 108 milyon) nga gigasto sa pagkompleto sa South Road Properties (SRP) sa panahon sa iyang paglingkod. Dugang pa, giakusahan niya si Rama nga nakapahinabo og dugayng kapildihan sa kita sa siyudad human ibaligya ang 50 ka ektarya sa SRP ngadto sa Ayala Corporation ug SM Supermalls, nga kuno nagpasagad sa PHP 6 bilyon nga kita matag ektarya. Giakusahan usab ni Osmeña si Rama sa pagpabor sa duha ka korporasyon pinaagi sa pagpamubo sa ruta sa Cebu Bus Rapid Transit System (CBRT) gikan sa orihinal nga 25 kilometro (Bulacao hangtod Talamban) ngadto sa 12 kilometro na lang (SM Seaside hangtod Ayala Center), nga kuno makapabor sa supermalls apan maka-alkansi sa mga ordinaryong tawo. Wala nikomento si Rama kabahin sa mga pasangil ni Osmeña.^[78][79]

Niadtong Marso 2024, nagpasaka og reklamong administratibo si Rama sa Office of the President (OP) batok kang Gobernador Gwen Garcia, human ipahunong sa gobernador ang pagtukod sa usa ka CBRT station atubangan sa Kapitolyo sa Lalawigan sa Sugbo. Giakusahan ni Rama si Garcia sa pag-abuso sa gahum tungod sa iyang pagpanghilabot sa usa ka proyekto sa nasyonal nga gobyerno ilawom sa Department of Transportation (DOTr). Mitubag si Garcia nga iyang gipanalipdan ang kultural ug kasaysayanong integridad sa Capitol, nga usa ka historical landmark. Tungod niini, mi-resign si Garcia gikan sa PDP-Laban niadtong Mayo 28, tungod sa iyang giingon nga "irreconcilable conflict" ug sa posisyon ni Rama isip Vice President for the Visayas sa partido.^[80] Niadtong Oktubre 30, gibasura sa OP ang reklamo ni Rama tungod sa kakuwang og ebidensya.^[81]

Human gi-demolish ni Rama ang duha sa napulo ka overpass sa siyudad niadtong Marso 2024 aron pulihan kuno og mga underpass, gibasol siya ni Osmeña sa pagka-incompetente. Giingon ni Osmeña nga ang tungod sa pagbungkat, ang mga apektadong lugar magpabilin nga walay luwas ug maayong labanganan. Gibutyag usab ni Osmeña nga kaniadto misupak si Rama sa pagtukod sa maong mga overpasses nga gisponsoran sa yumaong Rep. Raul del Mar, ug misuporta na lang sa plano sa flared intersections nga adunay at-grade crossings, apan human sa lima ka tuig, wala gihapon naugmad ang bisan usa, samtang ang underpasses mas dugay pa gyud matukod.^[82] Mitubag si Rama nga ang mga overpasses daan na ug dili na angay gamiton, ilabi na kay dili kini accessible sa mga persons with disabilities (PWDs) nga maglisod og lakaw. Gipahayag usab niya nga ang overpasses gigamit isip tulogan sa mga namamalimos ug nahimong tapunan sa mga hugaw ug tae sa tawo.^[83]

Niadtong Abril 11, 2024, gikansela ni Rama ang usa ka memo nga iyang gipirmahan niadtong Abril 2 alang sa pagbalhin sa Cebu City Office of Senior Citizens Affairs (OSCA), human sa hangyo ni Konsehal Jun Alcover. Miingon si Rama nga iyang susihon kung giunsa niya pagpirma sa memo nga gikan sa City Treasurer’s Office, nga gipasanginlan niya ang kadaghan sa papeles nga iyang pirmahan matag-adlaw. Ang iyang desisyon nga ikansela ang pagbalhin gidayeg ni Alcover ug ni OSCA Head Homer Cabaral.^[84]

Niadtong Abril 20, 2024, misugo si Rama og usa ka fact-finding investigation human gisaway ni Alcover ang hepe sa City Agriculture Department (CAD) nga si Joelito Baclayon sa pagkakuwang sa preparasyon batok sa El Niño ug sa wala paggamit sa budget sa CAD sa miaging tuig.^[85] Sa usa ka privilege speech niadtong Abril 4, giakusahan ni Alcover si Baclayon sa kapabayaan. Gisuklian ni Baclayon ang mga pasangil ug miingon nga wala siya nadawat nga reklamo gikan sa mga mag-uuma sa siyudad. Gitawag ni Alcover nga bakakon si Baclayon, ug gipakita sa media ang mga hulagway sa nadaot nga tanom tungod sa kainit sa El Niño.^[86] Sa sinugdanan, misuporta si Rama kang Baclayon, apan sa ulahi miingon nga ang imbestigasyon patas alang kang Alcover ug mopahimo kang Baclayon nga ipanukad ang iyang kaugalingon.^[85] Human ma-suspendido ni Rama niadtong Mayo 8, misibya si Alcover og panawagan nga kuhaon si Baclayon niadtong Hunyo 14, miingon nga wala paminawi ni Rama ang iyang tambag, ug gihangyo si Acting Mayor Raymond Alvin Garcia nga ilisan si Baclayon.^[87] Gipulihan ni Garcia si Baclayon isip City Agriculturalist sa ulahing bahin sa 2024.^[88]

Atol sa iyang inaugural address niadtong Hunyo 30, 2022, gipadayag ni Mayor Michael Rama ang iyang ambisyoso nga plano alang sa usa ka “Singapore-like Cebu City”, nga ang inspirasyon mao'y iyang bag-ohay nga biyahe ngadto sa Singapore. Ang maong paglantaw mitutok sa pagpalambo sa mass transit, sustainability, inprastruktura, pabalay, ug digitalisasyon sa mga serbisyo sa dakbayan.^[89] Niadtong Pebrero 13, 2023, iyang gibutyag ang replica sa Singapore Merlion sulod sa Carbon Market, ang kinadak-ang pampublikong merkado sa siyudad, nga nakadawat og halo-halong reaksyon gikan sa katawhan.^[90]

Ang "Singapore-like" vision mikabat og daghang kritikismo, ilabi na sa kakulang sa klaro ug tukmang mga tumong, sa paghatag ug prayoridad sa dagkong proyekto bisan pang limitado ra ang pondo sa siyudad, ug sa pagpasagad sa pang adlaw-adlaw nga panggobyerno ug panghatag sa mga batakang serbisyo.^[91]

Human sa mga opisyal nga pagbisita ni Rama sa Melbourne niadtong Disyembre 2023 ug Taiwan niadtong Marso 2024, giusab niya ang slogan aron mahimong “Singapore-like Cebu City with Melbourne features and Taiwan training.”^[83][92] Ang bag-ong slogan nakadani og dugang pang nga pagsaway. Ang mga editorial sa lokal nga pamantalaan mitawag niini og sobrang ambisyoso ug dili praktikal, ug misugyot nga ang Sugbo unta magtutok sa kaugalingong pagpalambo imbis nga kopyahon ra ang ubang siyudad.^[93] Si Cebu Governor Gwen Garcia misaway sab sa slogan, nga iyang giingon nga wala nagpakita sa tinuod nga pagkaila sa Sugbo.^[94]

Nagkadaghan usab ang mga meme o kataw-anan batok sa branding, sama sa mga pulong nga “Singapool-like Cebu” sa panahon sa baha ug “Singapoor-like Cebu” kon adunay problema sa koleksyon sa basura. Ang slogan gisaway sa social media ingon nga wala'y kalabot sa tinuod nga sitwasyon ug panginahanglan sa siyudad.^{[93][95][96][97]}

Niadtong Hulyo 2024, ang Commission on Audit (COA), sa ilang 2023 audit report, misulti nga ang siyudad kulang sa pondo aron masuportahan ang “Singapore-like” vision ni Rama. Giila sa COA nga “unrealistic” ang mga income projection sa siyudad sulod sa niaging lima ka tuig, ug giingon nga ang 2023 mao ang “pinaka-agresibo.”^[98]

Niadtong Oktubre 9, 2024, opisyal nga gibiyaan ang slogan human si Raymond Alvin Garcia, nga bag-ong misalmot isip mayor, mipahibalo sa pag-retire sa “Singapore-like” branding. Mitutok na siya sa pagpasigarbo sa tinuod nga identidad sa Sugbo, nga iyang giila nga mas karaan pa nga sibilisasyon kumpara sa Singapore.^[94]

Niadtong Mayo 8, 2024, gihatagan og preventive suspension sa unom ka bulan si Rama sa Office of the Ombudsman tungod sa pagpugong sa suweldo sa upat ka empleyado sa siyudad. Si Bise Mayor Raymond Alvin Garcia mipuli isip acting mayor niadtong Mayo 14, ug iyang gipulihan si City Administrator Collin Rosell ug si City Assessor Maria Teresa Rosell, nga apil usab sa mga gi-suspenso. Si Garcia usab misugo og imbestigasyon batok sa giingong harassment nga gibuhat sa kampo ni Rama batok sa mga nagreklamong kawani nga mitultol sa suspensiyon.^[99] Ingon acting mayor, gipadayag ni Garcia nga iyang gamiton ang mas diplomatikong pamaagi, tandi sa mas agresibong kuno nga estilo ni Rama.^[100]

Bisan pa nga gipanghimatuud ni Rama kaniadtong Pebrero 17 nga si Garcia gihapon ang iyang ka-tandem sa 2025, nagkadugay, mas mikusog ang iyang pagpangsaway sa liderato ug palisiya ni Garcia isip acting mayor.^[101][102] Giakusahan ni Rama si Garcia nga milapas sa limitasyon sa usa ka acting mayor ug wala motuman sa ilang sabut nga dili usbon ang mga polisiya ni Rama. Gi-deny kini ni Garcia.^[103][104] Niadtong Hunyo 17, misugid si Garcia nga nibati na siya og kalain sa mga padayong pagsaway gikan ni Rama, pero higala gihapon ang iyang pagtan-aw kaniya. ^[105] Dili usab makita si Garcia sa usa ka tigum sa Barug niadtong Hunyo 12, diin gipasabot ni Rama ang posibilidad nga iyang pilion si Acting Vice Mayor Dondon Hontiveros isip bag-ong ka-tandem sa 2025.^[101]

Niadtong Agosto 12, 2024, gipakita ni Rama ang usa ka hapit 30-minutong video sa iyang mga kaalyado ug sa mga mamamahayag sa Casino Español de Cebu. Sa maong video, iyang gisaway si Acting Mayor Garcia ug si Governor Gwen Garcia, ilabi na sa dili pag-renew sa pipila ka opisyales sa siyudad, ug sa pag-sulbar ni Garcia sa mga pagbikil batok sa Cebu Port Authority (CPA) ug sa Metropolitan Cebu Water District (MCWD). Giakusahan ni Rama si Gov. Garcia nga nanghilabot sa mga butang sa siyudad ug nga naglapas sa awtonomiya sa Dakbayan sa Sugbo, ug misugyot pa nga hatagan balik og katungod ang mga lumulupyo sa dakbayan sa pagboto sa gobernador sa eleksiyon sa probinsya. Mi-reklamo sab si Rama nga wala siya giimbitar sa seremonyas sa 2024 Palarong Pambansa, ug gisaway ang pag-host sa dakbayan sa Pasigarbo sa Sugbo subay sa hangyo sa probinsya.^[106]

Niadtong Setyembre 23, 2024, gianunsyo si Garcia isip bag-ong party president sa gibanhaw nga KUSUG, puli sa iyang amahan nga si kanhing Mayor Alvin Garcia. Giingon sab niya nga abli siya sa posibilidad nga modagan og mayor sa 2025.^[107] Sa mosunod nga adlaw, Setyembre 24, opisyal nga gibungkag ni Rama ang koalisyon sa Barug ug KUSUG, ug giputol ang iyang alyansa ni Garcia.^[108]

Tan-awa usab: Pagkasibya ug diskwalipikasyon sa gobyerno, Mga protesta sa eleksyon

Niadtong Setyembre 24, 2024, gianunsyo ni Rama ang mga kandidato sa Barug para sa 2025, diin labing napansin ang pag-apil ni Franklyn Ong, Presidente sa Liga ng mga Barangay (LnB) Cebu City, nga vice mayoral candidate sa BOPK niadtong 2022 ug dugay nang kaalyado sa BOPK.^[109] Ang Barug namugna og koalisyon uban sa BagOng Sugbo, usa ka grassroots movement nga bag-o lang gitukod ni Ong, ug ilang gilunsad ang koalisyong Partido Barug BagOng Sugbo Team Rama. Ni-file sila sa ilang kandidatura niadtong Oktubre 3: si Rama midagan pag-usab isip mayor, si Dondon Hontiveros para sa tibuok nga termino isip bise mayor, si Ong para kongresista sa North District, ug si Edu Rama balik sa South District.^[110]

Sa samang adlaw, gipagawas sa Ombudsman ang iyang desisyon nga petsado Setyembre 19, nga nagpahawa kang Rama sa iyang katungdanan ug permanente siyang gi-diskwalipikar sa pagserbisyo sa gobyerno.^[1] Sumala sa balaod sa pagsunod-sunod sa posisyon, si Bise Mayor Raymond Garcia ang mipuli isip mayor ug misumpa sa katungdanan niadtong Oktubre 9.^[2] Gi-kansela sa COMELEC ang certificate of candidacy ni Rama tungod sa iyang diskwalipikasyon, apan na-bali kini human siya nakakuha og Temporary Restraining Order (TRO) gikan sa Korte Suprema niadtong Oktubre 22, aron nagpabilin ang iyang pangalan sa balota.^[111][112]

Niadtong Oktubre 31, 2024, gipahibalo ni Rama nga iyang gi-challenge ang pag-puli ni Garcia sa pagka-mayor, pinaagi sa pagsaka og kasong usurpation of authority.^[113] Sunod niini, gipasakaan og daghang reklamo si Garcia sa Ombudsman gikan kang Rama, iyang mga kaalyado, ug mga kanhi empleyado sa siyudad, apan gibasura kini sa opisina, nga mipabor sa pagka-lehitimo ni Garcia isip mayor.^[114][115]

Niadtong Pebrero 19, 2025, gipahibalo ni Rama nga iyang gibawi ang suporta sa Tingog Party List human ang kanhing Pangulong Rodrigo Duterte mipahayag og suporta sa mga kandidato sa Barug niadtong Pebrero 13. Ang unang nominee sa Tingog mao si Rep. Yedda Romualdez, asawa ni House Speaker Martin Romualdez. Gipadayag sab ni Rama ang iyang pagsupak sa impeachment batok kang Bise Presidente Sara Duterte, anak sa kanhing presidente.^[116] Si Speaker Romualdez—usa ka ig-agaw ni Presidente Bongbong Marcos—ang nangulo sa malampusong impeachment drive batok sa bise presidente, nga gitan-aw nga resulta sa panagbungol sa mga dinastiyang Marcos ug Duterte.^[117]

Niadtong Abril 22, 2025, napulo'g walo (18) ka mga kanhi empleyado sa siyudad nga konektado kang Rama ang gisugo nga ibalik ang handheld radios nga gihatag kaniadto sa City Disaster Risk Reduction and Management Office (CDRRMO). Matod sa CDRRMO, ilang nasakmit ang radio communications niadtong unang bahin sa Abril nga nagpakita nga gigamit ang mga radio alang sa kampanya ni Rama, nga bawal ubos sa balaod batok sa paggamit sa butang sa gobyerno para sa pulitika. Gi-warningan ni Garcia nga adunay 72 ka oras ang mga responsable aron mobalik sa mga radyo, human niini, posible silang pasakaan og kaso sa City Legal Office. Si Rama mitubag sa Cebu Daily News nga wala kuno siya kahibalo sa maong panghitabo.^[118]

Niadtong Mayo 12, 2025, napildi si Rama sa pagka-mayor, ikatulo sa resulta human ni Archival ug Garcia. Daog si Archival sa usa ka wala damhang kadaogan. Pildi ang halos tanang kandidato sa Barug, gawas lang sa South District diin nakadaug ang upat ka konsehal, ug si Rep. Edu Rama nga gipili balik.^[119][120] Sama sa iyang pagkapildi kaniadtong 2016, wala gidawat ni Rama ang resulta, nagpasaka og election protest, ug nangayo og manual recount sa eleksyon.^[121][122]

Niadtong Enero 2011, giakusahan si Rama nga nang-abusar kuno sa iyang gahum batok sa negosyante ug tigbaligya og pabuto nga si Bryan Lim, human gireklamo nga gipaguba ni Rama ang PHP 3 milyon (USD 60,000) nga mga paputok nga nasakmit kay gi-display sa dili gitugot nga lugar. Giingon sa abogado ni Lim nga si Atty. Noel Archival nga wala nasundan ang legal nga sa pagbungkag sa paputok, ug nga untang gihatagan og higayon si Lim nga ihatag nalang kini para sa Sinulog festival. Si Lim mipahayag nga plano niya pasakaan og kaso si Rama alang sa grave abuse of authority.^[123]

Dugang pa, si Rama perming gi-kritika tungod sa sige og kanta ug paghisgot sa iyang kaugalingon ug pamilya sa mga opisyal nga aktibidad ug miting imbes nga tutokan ang trabaho.^[124] Niadtong Disyembre 3, 2013, usa ka video ang mitumaw sa Facebook nga nagpakita kang Rama nagkanta sa miting uban sa mga ulo sa mga BPO companies. Ang nag-post sa video miingon nga nawad-an sila og trabaho human ang ilang kompanya nag-downsize sa Cebu team, mahitungod na ilang boss gikan sa gawas nasuko sa gikalas nga oras, nga gihulagway niya nga ang miting ni Rama mao ang "pinakamahal nga walay pulos nga konsiyerto" nga ilang nasaksihan.^[125]

Ang Commission on Audit (COA) usa ka independyenteng constitutional commission nga gitahasan nga panalipdan ang pondo sa gobyerno batok sa kurapsyon, pinaagi sa pag-audit sa mga gasto sa gobyerno. Adunay gahum ang COA nga i-disallow o balibaran ang mga gasto nga ilang giisip nga dili regular, dili kinahanglan, sobra, labing mahalon, o iligal, ug ipahibalik kini sa mga opisyal nga responsable ngadto sa kaban sa gobyerno. Mahimo usab sa COA nga sitahan ang mga pondo nga wala magamit o kulang og paggasto.^[126]

Sa pagka-karon, mao kini ang mga gasto ni Rama nga gipanghimakak ug/o gipang-flag sa COA:

• Ayuda sa kalamidad pagka 2013: Kaniadtong Hunyo 2024, gi-flag sa COA si Rama tungod sa PHP 84 milyon (mga USD 1.5 milyon) nga calamity assistance nga gipang-apod-apod sa mga opisyal ug empleyado sa siyudad kaniadtong Disyembre 23, 2013, pagkahuman sa linog nga magnitude 7.2 ug sa Bagyong Yolanda niadtong Oktubre ug Nobyembre. Giingon sa COA nga bisan pa man nga adunay maayong tumong ang paghatag sa maong tabang, illegal ang paagi sa distribusyon niini tungod kay dili gikan sa calamity fund sa siyudad ang gigamit nga pondo, ug milapas sa legal nga limitasyon nga PHP 15,000, tungod kay PHP 20,000 ang natagaan kada benepisyaryo. Giapel ni Rama ang 30 ka notices of disallowance, apan gibarugan gihapon sa COA ang ilang desisyon ug gibalibaran ang iyang apela niadtong Enero 24, 2022.^[127]

• Biyahe sa Canada, Agosto 2022: Kaniadtong Enero 25, 2023, gi-flag sa COA nga labis ang halos PHP 2 milyon nga cash advances alang sa 6 ka adlaw nga biyahe ni Rama ug uban pang opisyal sa Canada nga walay pagtugot gikan sa Department of Interior and Local Government (DILG). Ang pamasahe nga PHP 300,000 (USD 5,400) kada opisyal sobra ra kaayo kung itandi sa one-way fare estimate nga PHP 25,000 hangtod 27,000 (USD 439–474). Gihatagan usab sila og daily expenses para sa 9 ka adlaw bisan 6 ra ka adlaw ang tinuod nga gidugayon sa biyahe.^[128]

• Biyahe sa Vladivostok, Setyembre 2023: Niadtong Hulyo 2024, gi-flag sa COA ang halos PHP 1.3 milyon (USD 22,800) nga gasto sa biyahe padulong sa 8th Eastern Economic Forum (EEF) sa Vladivostok, Russia. Gi-report sa mga auditors nga duha ra sa unom ka miyembro sa delegasyon ni Rama — siya ug si Konsehal Jocelyn Pesquera — ang may klarong buhatonon. Giingon nga violation kini sa Executive Order No. 77 s. 2019, nga nag-ingon nga ang mga foreign travel kinahanglan tipid ug limitado ra ang manlakaw tungod sa kamahal niini.^[129]

• Mga wala marekord nga deposito ug paggasto sa 2023: Gi-flag sa COA ang sobra sa PHP 609 milyon (USD 10.67 milyon) nga wala marekord nga deposits ug disbursements sa dakbayan niadtong 2023 — 788% ang pagsaka gikan sa 2022. Giingon sa City Treasurer nga si Mare Vae Reyes nga ang kakulian tungod sa bag-ong sistema nga gi-implementar pag 2019, apan iyang giangkon nga aduna’y “lapses” sa pagdumala ug nga “alarming” ang 788% nga pagsaka.^[130]

• Ppondo sa katalagman nga wala magamit, 2022–2023: Sa 2023 nga audit report, gi-flag sa COA ang PHP 1.456 bilyon (USD 25.5 milyon) nga wala magamit nga pondo sa katalagman alang sa 2022 ug 2023. 8.16% ra ang nagamit sa Capital Outlay sa LDRRMF sa duha ka tuig. Giingon nga padayon ang low utilization tungod sa red tape ug mga bottleneck sa proseso. Giingon sa COA nga tungod niini, nahimong delikado ang dakbayan sa mga kalamidad.^[131]

• Mga wala magamit nga CCMC equipment, 2024: Gi-flag sa COA ang 46 ka wala magamit nga high-value nga medical equipment nga nagkantidad og PHP 84 milyon (USD 1.47 milyon) sa Cebu City Medical Center (CCMC). Ang uban niini gipalit pa sukad 2020 ug karon nilapas na ang warranty. Usa ka inspeksyon niadtong Marso 2024 nakakita og 46 ka unit ang wala magamit, lakip ang mga importanteng gamit sama sa anesthesia machines. Giingon nga tungod kini sa walay klarong pagplano ug koordinasyon sa pagpalit nga nagsalig sa usa ka hospital completion nga hangtod karon wala pa mahuman human sa 8 ka tuig. Gireport sa COA nga tungod sa mga gisayang nga mga kagamitan, nisamot ang kakuwangan sa mga importanteng serbisyong medikal para sa publiko. ^[132]

• Charter Day bonuses, Pebrero 2023: Pag 2025, gi-flag sa COA ang PHP 71.698 milyon (USD 1.25 milyon) nga gihatag nga Charter Day bonuses (PHP 15,000 o USD 263 matag empleyado) niadtong Pebrero 2023, nga walay tarung nga dokumentasyon nga nagpamatuod sa performance sa matag nakadawat — nga usa ka legal nga requirement sa mga performance-based incentives. Nigawas ang mga kabalaka bahin sa isyu labi na kay gi-planohan sa syudad nga posibleng ipasaka ang bonus og PHP 35,000 (USD 642) sa 2025.^[133]

Sa 2009, giakusahan si kaniadto-Bise Mayor Rama ni kaniadto-Mayor Tomas Osmeña nga usa ka “protektor sa mga drug lord” atol sa tigom sa mga kapitan sa barangay nga kasapi sa BOPK.^[18] Gisundog kini sa independenteng kandidato nga si Jimboy Tiokno, nga nagdugtong kang Rama ngadto sa giingong drug lord nga si Crisostomo Llaguno. Mipasaka og kaso nga libelo si Rama batok kang Tiokno, ug gisalikway sa iyang pamilya ang mga pasangil, nga ilang giangkon nga giila ni Osmeña ang iyang akusasyon isip usa ka “lapse of judgment.”^[19]

Kaniadtong Enero 15, 2014, gibalibaran ni Rama ang surprise drug test sa city hall human siya pasanginli nga mogamit kuno og ilegal nga droga. Iyang gisaway ang resolusyon sa konseho nga nagmando sa tanang opisyales ug empleyado sa siyudad nga moagi sa testing, ug miingon nga walay awtoridad ang konseho ibabaw kaniya isip mayor, apan misunod gihapon siya sa testing sa Enero 23.^[40][134]

Niadtong Agosto 6, 2016, ginganlan ni Presidente Rodrigo Duterte si Rama isip usa sa mga opisyal nga protektor sa mga drug lord.^[40] Gipukaw si Rama sa iyang pamilya pagkahuman sa tunga-gabii nga pahibalo ug mipadayag sa iyang kaguol, apan nipadayag sa iyang padayon nga suporta sa kampanya ni Duterte batok sa droga ug ang iyang kaandam nga limpiyohan ang iyang ngalan.^[135] Pila ka adlaw human niini, mitagbo si Rama kang Philippine Drug Enforcement Agency (PDEA) Director General Isidro Lapeña ug miingon nga walay rekord o ebidensya batok kaniya ang ahensya, ni wala sila makaila kung kinsa ang drug lord nga iyang giingong giprotektahan.^[41] Gibalik ni Duterte ang akusasyon sa usa ka panagsulti niadtong Pebrero 2017, apan sayop nga gitawag si Rama nga gobernador sa Sugbo.^[41] Gisalikway na usab ni Rama ang pasangil ug miingon nga sayop nga impormasyon ang gihatag kang Duterte.^[43]

Niadtong 2018, mipadayag si Rama nga nakadawat siya og hulga sa kinabuhi tungod sa mga akusasyon ni Duterte, lakip ang usa ka tarpaulin nga gibitay sa pedestrian overpass nga nagpakita og litrato sa 2016 nga nag-uban siya sa mga kauban sa UNA party nga sila Albuera, Leyte Mayor Rolando Espinosa Sr. ug Ronda Bise Mayor Jonnah John Ungab—nga parehong gipatay human iakusahan nga nalambigit sa droga. Gipulahan og pula ang ilang mga nawong, samtang gibutangan og lingin si Rama nga adunay pulong nga “ikaw na ang sunod.”^[42] Gilimpyohan dayon ang tarpaulin, ug gisugdan sa Cebu City Police Office (CCPO) ang imbestigasyon.^[136]

Human sa daghang paningkamot nga makigkita kang Duterte, nakig-abot si Rama niadtong Marso 2018 sa Davao City human niya masugat si presidential aide Bong Go. Wala siya moshare og detalye, apan iyang giingon nga “cordial” ang panaghimamat.^[137] Miagi sab siya og boluntaryong drug test niadtong Septiyembre 2018 sa Philippine National Police (PNP) Regional Office ug mitagbo kang Regional Director Debold Sinas isip laing lakang sa paglunang sa iyang ngalan.^[138]

Sa katapusan, gitangtang si Rama sa narco-list ni Duterte niadtong 2019, ug wala na naapil sa iyang ngalan ang listahang gipagawas niadtong Marso 14. Nagpasalamat siya sa iyang mga supporters, samtang ang iyang mga kaalyado nga sila Raymond Garcia ug Joel Garganera namasol sa oposisyon nga Liberal Party (LP) nga mao kunoy nagtulod sa iyang pagkasulod sa maong listahan pinaagi sa impluwensya niini sa mga ahensya nga nagmugna sa listahan.^[43][139]

Kaniadtong Hulyo 15, 2015, atol sa ikaduhang termino ni Rama isip mayor, nagsampa ug kaso ang Cebu Port Authority (CPA) alang sa usa ka permanenteng injunction nga nagpangayo sa Regional Trial Court (RTC) Branch 10 sa Dakbayan sa Sugbo nga pugngan ang city government sa pagpanghilabot o pagpugos sa pagkontrolar sa Compañía Marítima Building, usa ka kasaysayanong landmark nga giapil sa plano sa dakbayan sa pagpalambo sa Carbon Market.^[140] Gihatagan ug injunction ang CPA sa RTC kaniadtong Disyembre 2022, panahon sa ikatulo nga termino ni Rama isip mayor.^[141]

Human niini, nagtukod og perimeter fence ang CPA sa palibot sa pantalan isip kabahin sa ilang port expansion project.^[141] Kaniadtong Pebrero 2, 2023, ang dakbayan pinaagi sa Office of the Building Official (OBO) mipagawas ug 15 ka notices of violation batok sa CPA tungod sa ilang pagtukod sa mga estruktura sa pantalan nga walay city permits.^[142] Niadtong Agosto 2023, gimantala sa RTC ang ilang pabor sa CPA, nga mipamatood sa pagpanag-iya ug hurisdiksyon sa CPA sa Compania Maritima ug sa palibot sa pantalan.^[141]

Kaniadtong Marso 8, 2024, gi-mando ni Rama ang mga opisyal sa dakbayan nga hunongon ang port construction. Mibalibad ang CPA sa pagsunod, naghisgot sa ilang hurisdiksyon isip ahensya sa nasyonal nga gobyerno ug sa injunction nga gihatag sa korte.^[141] Kaniadtong Marso 18, nagsampa ang OBO ug kaso kriminal batok sa CPA sa Ombudsman, naglakip sa 18 ka ihap sa illegal construction ug uban pang administrative nga reklamo.^[142]

Kaniadtong Abril 1, gi-order ni Rama ang mga opisyal ug empleyado sa dakbayan nga gipangulohan ni City Administrator Collin Rosell nga pugson ang pagsulod sa lugar sa pantalan ug butangan ug rail fences aron babagan ang port expansion project sa CPA.^[140][141] Misupak ang CPA sa maong aksyon ug nipasaka ug reklamo batok kang Rama, Rosell, ug uban pang opisyal sa dakbayan kaniadtong Abril 29 sa Office of the President, nga naghisgot og "impermissible encorachment", gituyo nga pagsupak sa awtoridad ug hurisdiksyon sa CPA, gituyo nga wala pagsunod sa injunction sa korte, ug mga uban pang pasangil.^[143]

Nangayo si Rama ug interbensyon kang Presidente Bongbong Marcos kaniadtong Abril 5, ug niingon nga kinahanglan siya tabangan sa CPA issue tungod sa iyang pagsuporta sa eleksyon sa Presidente niadtong 2022.^[144] Kaniadtong Abril 19, giingon ni Department of Transportation (DOTr) Secretary Jaime Bautista sa usa ka interbyu nga kinahanglan magtinabangay ang city government ug ang CPA—nga usa ka ahensya ubos sa DOTr—sa paghusay sa away.^[145]

Ang dugay nang away tali sa dakbayan ug sa CPA naplagan og kasulbaran niadtong Mayo 28, 2024, sa dihang gipirmahan sa city government nga gipangulohan ni Acting Mayor Raymond Alvin Garcia ang usa ka compromise agreement sa CPA nga gipangulohan ni General Manager Francisco Comendador III. Sa usa ka press conference, giingon ni Garcia nga ilang isumite ang dokumento sa korte nga nagdumala sa kaso para sa final nga resolusyon.^[146][147] Gikritika ni Rama—nga suspendido niadtong panahona—ang “diplomatic” nga pamaagi ni Garcia sa pagsulbad sa maong isyu.^[106]

Kaniadtong Nobyembre 12, 2021, usa ka walay pagpakilalang empleyado sa dakbayan ang misumite ug reklamo ngadto sa Department of the Interior and Local Government (DILG) ug Civil Service Commission (CSC), nga nag-akusar kang Acting Mayor Rama sa pag-apod-apod ug mga "shadow officials" nga wala sa pormal nga proseso aron mopadagan sa 27 ka departamento sa city government. Sumala sa reklamo, giingon nga gipasabot ni Rama sa mga empleyado sa flag ceremony niadtong Nobyembre 8 nga kinahanglan silang mosunod sa mga shadow officials "kung dili gusto nga masuspenso, mapulihan, o matangtang sa trabaho," bisan og wala kiniy pormal nga otoridad ilawom sa balaod mahitungod nga dili sila opisyal nga department heads.^[148]

Gikritika ni Rama ang pagkawalay pagpakaila sa nagreklamo apan wala niya gisalikway ang maong mga appointment. Iyaha hinuong giinsist nga ang iyang mga gi-appoint kay mga "overseers" ug dili tinuod nga shadow officials, tungod kay wala siyay pagsalig sa mga department heads nga gipili sa kanhi Mayor Edgardo Labella.^[148] Ang isyu napawong pagkahuman sa pagkamatay ni Labella niadtong Nobyembre 19, diin si Rama pormal nga nanumpa isip mayor ug nag-appoint sa iyang mga kaugalingong mga department heads niadtong Disyembre 6.^[149]

Niadtong Oktubre 15, 2019, giwagtang ni Mayor Labella ang mga miyembro sa board of directors sa Metropolitan Cebu Water District (MCWD) pagkahuman nga pito sa walo ka local government units (LGUs) sulod sa franchise area sa MCWD mipahayag og kasagmuyo tungod sa batakang serbisyo. Bisan pa sa mga legal nga isyu ug temporaryong takeover sa Local Water Utilities Administration (LWUA), nagtalaga si Labella ug bag-ong board niadtong Enero 6, 2020. Apil sa board si Jose “Joey” Daluz III—kanhing konsehal sa syudad, dugay na nga campaign manager sa Barug, ug presidente sa Partido Panaghiusa—nga napili nga chairman sa board niadtong Pebrero 17.^[150]

Niadtong Agosto 18, 2022, daghang unyon sa mga empleyado sa MCWD ang naglunsad sa kampanyang “LAYAS!” nga nanawagan sa pag-resign ni Daluz. Gisang-at nila ang ilang posisyon paper ngadto kang Mayor Rama, LWUA, Office of the President, Ombudsman, ug CSC. Giingon sa papel ang 62% nga pagkunhod sa kita sa MCWD, bati nga operasyon, pagpabor sa mga gi-hire, ug mga kontratang daghang anomaliya. Nagdumili si Daluz sa pag-resign.^[151]

Gimando ni Rama ang pagtangtang kang Daluz niadtong Mayo 18, 2023, human kuno wala motambong si Daluz sa usa ka emergency meeting kabahin sa El Niño. Mitubag si Daluz nga wala siya giimbita ug nag-akusar kang Rama sa pagsamok sa gahum sa board chair sa MCWD sa pagtawag og miting, ug nagpasabot nga walay gahum ang LGU officials sa mga water district boards.^[150][152] Niadtong Hunyo 2, giingon ni Daluz nga ang lihok ni Rama pulitikal, tungod kay mi-propose siya kaniadto nga si Rama na ang modagan og national post ug mohawa na sa lokal aron hatagan og higayon ang mga batan-ong lider.^[150][153] Gipasanginlan sab niya si Rama nga nasuko sa board human kini misalikway sa panukalang full privatization sa MCWD pinaagi sa kontrobersyal nga PrimeWater nga pag-aari sa pamilya Villar. Si board member Jodelyn May Seno miingon nga si Rama nakigtagbo kuno sa mga opisyal sa PrimeWater sa iyang balay sa Pebrero. Gipanghimakak kini ni Rama ug sa PrimeWater.^[150][154]

Niadtong Agosto 1, 2023, ang City Legal Office (CLO) nipasaka og reklamong graft batok sa board ni Daluz ug mipagawas og termination notices. Gipuli ni Rama ang mga miyembro niadtong Oktubre 31, apan gisalikway kini sa board. Niadtong Nobyembre 6, mitingog si Rama nga gamitan og kapulisan kung magpabilin pa ang board. Bisan pa sa sugo sa LWUA niadtong sunod adlaw nga walay gahum si Rama, misulod ang iyang mga appointees sa MCWD headquarters ug naghimo og board meeting samtang nagbantay ang SWAT nga gipadala sa dakbayan.^[150]

Niadtong Marso 15, 2024, ang LWUA mipuli sa board pinaagi sa interim board ug mi-takeover sa MCWD, nga gipanghimakak sa mga kampo ni Rama ug Daluz. Ang interim board misuspenso kang Daluz ug sa iyang kauban sulod sa unom ka buwan, samtang giimbestigahan ang mga alegasyon sa paglapas sa procurement law.^[155][156] Gi-akusahan usab siya sa interim board ug LWUA sa “ilegal ug walay awtoridad” nga paggamit sa social hall sa MCWD alang sa pulitikal nga aktibidad kabahin sa iyang pagpadagan pagka-mayor sa 2025.^[157]

Niadtong Abril 29, 2024, gipasakaan og kaso nila Daluz ug General Manager Edgar Donoso si Rama ug lima ka opisyal sa dakbayan human kuno sila misulod sa MCWD headquarters uban ni LWUA-appointed OIC John DX Lapid ug nagbarikada sa opisina sa general manager. Wala motubag si Rama sa reklamo pero iyang gi-question ang ilang awtoridad nga mopasaka og kaso samtang suspendido. Nahimong resulta sa gubot ang pag-resign ni Lapid isip OIC ug iyang pagpahimutang sa indefinite leave.^[156] Niadtong Mayo 9, giingon sa Office of the Government Corporate Counsel (OGCC) nga dili valid ang takeover sa LWUA tungod kay wala matuman ang mga kondisyon, ug gipabalik ang board ni Daluz.^[158][159]

Human sa suspensyon ni Rama niadtong Mayo 8, ang Acting Mayor nga si Raymond Alvin Garcia maoy nakahusay sa panagbangi tali sa dakbayan ug sa MCWD.^[160] Ni-resign si Daluz niadtong Septembre 30 aron modagan untang pagka-mayor sa 2025, apan milansar na lang og pagka-bise mayor isip ka-tandem ni Garcia human maugmad ang koalisyon sa KUSUG ug Panaghiusa.^[161][162]

Isip mayor ug chairman sa Sinulog Foundation, Inc. (SFI), gibalhin ni Rama ang 2023 Sinulog Festival ngadto sa South Road Properties (SRP), nga unang gisupurtahan sa Cebu City Chamber of Commerce and Industry. Apan daghang mga reklamo ang misugod batok sa bag-ong venue tungod kay kini layo sa sentro sa dakbayan, kulang sa transportasyon, ug aduna’y dautang kahimtang sa lugar—lakip na ang daghang lapok ug limitadong kasilongan. Giingon sa mga kritiko nga pabor lang kini sa mga tag-iya og pribadong sakyanan ug dili sa kasagaran nga mananakay.^[163][164]

Niadtong Enero 9, 2023, misanib si Gobernador Gwen Garcia sa mga misupak sa venue, nga iyang giingon nga delikado para sa kahimsog ug kaluwasan sa mga bata. Mi-anunsyo siya sa pag-withdraw sa 10 sa 26 ka contingents gikan sa Lalawigan sa Sugbo. Ang iyang pamahayag misunod sa susamang desisyon sa mga mayor sa Mandaue City nga si Jonas Cortes, Lapu-Lapu City nga si Junard “Ahong” Chan, ug Talisay City nga si Samsam Gullas.^[165]

Bisan pa sa kasuko sa publiko ug sa tanyag ni Garcia og PHP 20 milyon (USD 349,000) nga donasyon aron ibalik ang Sinulog sa Cebu City Sports Center (CCSC), mipadayon gihapon si Rama sa desisyong ipahigayon ang 2024 Sinulog sa SRP, nga iyang giingon nga mas gamay ang kapasidad sa CCSC.^[163][164] Nibalik ang mga reklamo, lakip na ang mga akusasyon nga ang pagbalhin sa venue nagpabor sa mga komersyal nga interes sama sa Nustar Resort and Casino, ug mga alegasyon sa posibleng kickback.^[166][167]

Human sa suspensyon ni Rama, si Acting Mayor Raymond Alvin Garcia mi-anunsyo niadtong Agosto 1, 2024, nga ibalik ang Sinulog sa CCSC sa 2025.^[168] Gisaway kini ni Rama, samtang giingon ni Garcia nga gamay ang attendance ug ticket sales sa SRP, bisan pa sa daghang libreng ticket nga gipang-apod-apod sa syudad.^[163]

Ang pagbalik sa Sinulog sa CCSC giabi-abi sa kadaghanan. Misaka ang partisipasyon gikan sa Cebu ug sa ubang mga lalawigan, mitaas ang halin sa mga negosyante, ug mitungas ang estimated attendance ngadto sa kapin upat ka milyon—nga miresulta sa hagit sa crowd control.^{[163][169][170]}

Si Rama mipasaka og mga protesta sa eleksyon sa tulo ka magkalainlaing higayon, nga misang-at og alegasyon sa tikas human mapildi sa eleksyon pag 2016 ug 2025:

• Eleksyon sa pagka-mayor (2016): Human sa iyang kapildihan batok sa kanhi mayor nga si Osmeña, mipasaka og protesta si Rama niadtong Mayo 22, 2016, nga nag-ingon nga ang resulta kay “statistically impossible” ug giakusahan si Osmeña ug ang BOPK nga nanikas.^[37] Nitubag si Osmeña og kontra-protesta, nga nag-akusar usab kang Rama og tikas. Niadtong Nobyembre 9, gisugo sa Second Division sa Commission on Elections (COMELEC) ang manual recount sa 168 ka clustered precincts—kapin sa 20% sa 837 ka precincts sa Dakbayan sa Sugbo. Giingon ni Rama nga nagkokoordinar siya sa mga abogado nga nagdala sa protesta ni Bongbong Marcos sa pagka-bise presidente sa 2016. Gipamatud-an sa recount ang kadaogan ni Osmeña, nga misilbi hangtod 2019.^[39]

• Eleksyon sa Barangay (2018): Human modaog ang mga kaalyado sa BOPK sa 49 sa 80 ka kapitan sa barangay sa dakbayan, miingon si Rama nga nagplano siyang mo-file og mga protesta alang sa iyang mga napilding kauban.^[171] Apan, wala kini molampos, ug misaka pa ang kadaugan sa BOPK ngadto sa 51 ka barangay, diin napili si Franklyn Ong isip presidente sa Liga ng mga Barangay (LnB) Cebu City chapter ug ex officio nga konsehal sa dakbayan. Ang kandidato sa Team Rama nga si Niña Mabatid ug ang iyang kaalyado mihawa sa eleksyon sa LnB, nga nag-angkon og panikas.^[172]

• Eleksyon sa pagka-mayor sa 2025: Human modaog si Archival isip mayor batok nila incumbent Mayor Garcia ug Rama, mibalik si Rama sa iyang alegasyon sa electoral fraud ug glitches sa vote-counting machines, sama sa iyang reklamo sa 2016.^[121] Si Garcia, lahi kang Rama, mitug-an sa kapildihan ug mikompleto kang Archival. Mipasaka og protesta si Rama niadtong Mayo 22, 2025, nga naghangyo og manual recount.^[122][173] Gisalikway ni Archival ang mga alegasyon, nga giingon nga “gikan ra sa imahinasyon” ni Rama, ug gibana-bana nga ang ikaduhang ranggong napildi nga si Garcia wala man gani miprotesta; giingnan pa ni Garcia si Rama nga dawata nalang ang resulta.^[174] Niadtong Mayo 27, giklaro sa COMELEC nga kinahanglang palig-onon ni Rama ang iyang mga alegasyon og panikas ug bayran ang PHP 25,000 (USD 439) matag precinct alang sa manual recount.^[175] Gipalig-on ni Rama ang iyang protesta niadtong Hunyo 11 ug nagpahayag sa plano nga mokandidato pag-usab sa 2028, bisan pa sa iyang permanenteng diskwalipikasyon sa pagserbisyo sa publiko.^[176]

Sa wala pa siya gitangtang ug gi-disqualify sa pagserbisyo sa gobyerno, si Rama katulo nang nasuspenso:

• Suspensyon tungod sa pagguba sa kalsada sa Labangon (2015): Niadtong Disyembre 9, 2015, ang Office of the President (OP) nagmando og 60 ka adlaw nga preventive suspension batok kang Rama isip tubag sa administrative complaint nga gisang-at ni Barangay Captain Victor Buendia sa Labangon, Dakbayan sa Sugbo. Ang reklamo nag-akusar kang Rama sa culpable violation sa Konstitusyon, grabeng abuso sa awtoridad, grabeng paglapas sa serbisyo publiko, ug pagpanglupig, nga nag-angkon nga si Rama ilegal nga nagsugo sa pagguba sa PHP 300,000 (mga USD 5,400) nga proyekto sa center island ug street lights nga gi-finance ug gihimo sa maong barangay, nga walay hustong proseso.^[177] Nasuta sa OP nga dili makatugkad nga si Rama nagpahimo sa aksyon kay ang street lights ug center islands dili man nuisance, ug ang ilang pagpangguba unta kinahanglang miagi sa legal nga proseso.^[178] Si Rama mibalik sa katungdanan niadtong Pebrero 8, 2016, human sa pagtapos sa suspensyon.^[179]

• Suspensyon tungod sa calamity aid sa 2013 (2016): Niadtong Abril 7, 2016, gisuspenso sa OP si Rama, Bise Mayor Edgardo Labella, ug 12 ka Konsehal sa Dakbayan—gikan sa Team Rama ug sa oposisyon nga BOPK—human silang mapamatud-an nga nakalapas og grave abuse of authority sa kontrobersyal nga pagpagawas sa PHP 20,000 nga calamity aid ngadto sa tanang empleyado sa City Hall niadtong 2013. Ang tanang gisuspensong opisyal gibalibaran nga motungha sa opisina hangtod sa kataposan sa ilang termino niadtong Hunyo 30, 2016, nga mibya sa konseho nga may 5 na lang sa 18 ka miyembro, ug si Margot Osmeña mipuli isip Acting Mayor.^[180][181]

Suspensyon sa 2024: Niadtong Mayo 8, 2024, si Ombudsman Samuel Martires nagmando og 6 ka buwan nga preventive suspension batok kang Rama ug pito pa ka opisyal sa siyudad tungod sa alegasyon nga wala kabayri ang upat ka empleyado sa City Assessor’s Office sulod sa kapin siyam ka buwan sukad Hulyo 2023.^[2][99][182] Gidismisar ang mga apela ni Rama sa Court of Appeals niadtong Mayo 28 ug sa Ombudsman mismo niadtong Hunyo 20.^[2][183] Niadtong Agosto 12, gihagit ni Rama ang suspensyon ngadto sa Korte Suprema isip ilegal, ug gisugo sa korte ang Ombudsman nga motubag sa iyang petisyon niadtong Agosto 20.^[184] Bisan pa nga ang 6-ka-buwan nga suspensyon motapos unta niadtong Nobyembre 8, gisibya na si Rama sa katungdanan sa wala pa kini mahuman.^[2]

Sa tanang higayon, gipasangil ni Rama nga ang iyang mga suspensyon pulitikal nga motibo ang hinungdan.^{[185][186][187]}

Niadtong Enero 2023, gisang-at sa Ombudsman ang usa ka reklamo batok kang Rama ni Jonel Salceda (alias Inday Josa Chiongban Osmeña) alang sa nepotismo ug grabeng kalapasan sa serbisyo publiko. Giakusahan si Rama nga iyang gi-appoint ang iyang mga bayaw, sila si Elmer ug Gomer Mandanat, sa mga posisyon ilawom sa Office of the Mayor ug sa CCMC gikan Enero hangtod Disyembre 2022. Niadtong Setyembre 10, 2024, atol sa 6-ka-buwan nga suspensyon ni Rama tungod sa dili pagbayad sa suweldo sa mga empleyado sa siyudad, gisalikway sa iyang legal nga team ang mga hungihong bahin sa posibleng pagkasibya ni Rama tungod sa nepotismo ug mipasa og Motion for Clarification sa Ombudsman aron maklaro ang kahimtang sa kaso.^[2]

Niadtong Setyembre 25, 2024, gipahibalo sa Ombudsman nga nakakita kini og probable cause sa kaso batok kang Rama alang sa tulo ka paglapas sa Anti-Graft and Corrupt Practices Act, nga gituyo nilang pasakaan og kaso sa korte. Sa samang adlaw, giingon sa legal team ni Rama nga ilang supakon ang resolusyon sa Ombudsman.^[2]

Niadtong Oktubre 3, 2024, sa adlaw nga sila Rama ug Barug mipasa sa ilang kandidatura para sa 2025 nga eleksyon, gibutyag sa Ombudsman ang desisyon niini gikan Setyembre 9 nga nakakaplag kang Rama nga sad-an sa nepotismo ug grabeng misconduct, hinungdan nga siya gikasibya sa katungdanan, gidili na gayud sa bisan unsang trabaho sa gobyerno, ug gikuhaan sa iyang retirement benefits.^[1][2]

Gipahibalo sa COMELEC nga diskwalipikado si Rama sa 2025 nga eleksyon pinaagi sa pagtangtang sa tanang kandidato nga diskwalipikado na sa pagserbisyo sa publiko gikan sa balota, apil na si Mandaue Mayor Jonas Cortes ug Albay Governor Noel Rosal. Ang Korte Suprema naghiusa sa mga apela nila Rama, Cortes, ug Rosal ngadto sa usa ka kaso ug nagpagawas og temporary restraining order (TRO) batok sa COMELEC niadtong Oktubre 22, human nila ipasabot nga ang diskwalipikasyon sa Ombudsman dili pa final and executory tungod kay kini subject to appeal. Ang TRO mipugong nga mapap ang ilang mga ngalan sa balota.^[188]

Niadtong Disyembre 2, 2024, human sa unta kataposan sa iyang 6-ka-buwan nga suspensyon, misuway si Rama sa pagbalik sa trabaho sa City Hall, bisan pa nga si Raymond Garcia na ang misunod kaniya isip mayor. Nituon siya sa flag ceremony ug miduol kang Garcia nga cordial ang pamatasan, apan mibaklay paggawas human siya gitawag nga “former mayor.” Sa pakighinabi sa mga mamamahayag, giinsist ni Rama nga siya gihapon ang lehitimong napili nga mayor ug gitawag si Garcia og “fake mayor.”.^[189][190] Gisulayan usab ni Rama nga musulod sa iyang daang opisina sa Executive Building, nga gipadlak ni Garcia alang sa seguridad. Mas nisamot ang tensyon human gilakot sa CCTO ang sakyanan ni Rama nga giparking sa reserved slot para sa mayor. Ang mga supporters ni Rama misinggit batok sa mga uniformed CCTO personnel ug misulay og pagpugong kanila sa pagbiya sa maong lugar.^[189] Giangkon ni Garcia nga ang hulga sa seguridad dili gikan kang Rama mismo, apan gikan sa iyang mga kauban nga mitrespas sa palibot sa City Hall sa miaging mga okasyon.^[191]

Niadtong Pebrero 19, 2025, ang Cebu City Legal Office (CLO) nagpadala og demand letter kang Rama aron ibalik sulod sa 24 ka oras ang Toyota HiAce Super Grandia nga sakyanan sa lungsod nga kaniadto gigamit niya isip opisyal nga sakyanan. Gisalikway ni Rama ang sugo ug misugod og konfrontasyon sa City Hall niadtong Pebrero 21 batok sa CLO head nga si Atty. Santiago Ortiz Jr., nga gitawag niya nga "tyranny and oppression" ang demand letter. Gisang-at sa lungsod ang police blotter sa Waterfront Police Station niadtong Pebrero 26. Miingon si Garcia nga ilang gitan-aw ang legal nga mga pamaagi, apil na ang posibilidad sa carnapping nga kaso.^[192] Miingon si Rama nga andam siya nga ibalik ang sakyanan, apan nagpabilin siya nga siya gihapon ang lehitimong mayor ug ang iyang pagbawi sa sakyanan dili pasabot nga mibiya siya sa iyang claim sa pwesto.^[193] Gipapas sa lungsod ang posibleng kaso batok kang Rama niadtong Pebrero 28 human niya ibalik ang sakyanan ngadto ni Bise Mayor Donaldo Hontiveros, bisan wala niya pirmahi ang pormal nga turnover papers.^[194]

Niadtong Marso 17, 2025, gisibya sa Ombudsman si Rama isip mayor ug gihimo siyang permanently disqualified sa pagserbisyo sa gobyerno sa ikaduhang higayon, human siya napamatud-an nga sad-an sa pagpanghatag og mga kontrata sa pagkolekta sa basura niadtong Disyembre 2021 nga wala moagi sa bidding nga ginamando sa balaod. Gikasibya usab sila Leizl Calamba, Lyndon Basan, Conrado Ordesta III, Janeses Ponce, ug Dominic Diño, mga miyembro sa Bids and Awards Committee sa siyudad. Ang desisyon gibase sa reklamo sa usa ka Jundel Bontuyan niadtong Agosto 2023.^[3]

Niadtong Abril 1, 2025, nagpyansa si Rama og PHP 270,000 (USD 4,700) alang sa kaso sa nepotismo human sa ilang pagkadiskubre nga adunay warrant of arrest batok kaniya nga gipagawas sa San Carlos, Negros Occidental niadtong Marso 11.^[3]

Hangtod karon, si Rama midagan sa tanang lokal nga eleksyon sukad sa 1992, nga may kinatibuk-ang 12 ka eleksyon.

Si Rama usa ka sayo mamatngon; kasagaran siyang mamata alas 5:30 sa buntag ug magtrabaho sulod og walo hangtod dose ka oras matag adlaw.^[6] Ilado usab siya nga mahiligon sa pagkanta—usahay mokanta siya atol sa mga kalihokan ug mga pamulong.^[195] Usa sa iyang mga paboritong kanta mao ang The Greatest Love of All, nga iyang isulod usahay sa iyang mga pamulong.^[196]

Niadtong Agosto 2023, gisalikway ni Rama ang mitumaw nga espekulasyon nga siya milarga sa Estados Unidos aron magpatambal sa cancer. Ang giingong opisyal nga katuyuan sa iyang biyahe mao ang pagdawat og Lifetime Achievement Award gikan sa "America Excellence Awards" (AEA). Apan giusisa sa mga magtutok ang pagkaduda sa maong pasidungog, nga bisan kun giingong organisasyon sa Amerika, ang AEA nagpasidungog kang Rama nga usa ka Pilipino. Kasagaran usab sa ilang mga awardees mao usab ang mga Pilipino, ug ang organisasyon nangayo og nominasyon pinaagi sa ilang website—kalahi sa kasagarang mga tinuoray ug iladong award-giving bodies.^[197][198]

Si Rama usa ka sakop sa pamilya Rama, usa ka iladong political dynasty sa Dakbayan sa Sugbo. Kaniadto siya gikasal sa abogado nga si Araceli Lim Francisco (gi-annul niadtong 2000), nga iyang kauban sa duha ka anak: si Micheline, usa ka aktibista, ug si Mikel, usa ka abogado.^[6][199]

Gikan sa 2004 hangtod 2015, si Rama nakigrelasyon sa kapwa abogado, konsehal sa siyudad, ug dugay na niyang kaalyado sa politika nga si Jocelyn "Joy" Pesquera.^[200] Niadtong 2015, mitumaw ang mga ispekulasyon bahin sa usa ka relasyon tali ni Rama ug Catbalogan Mayor Stephany Uy-Tan (nga minyo kang Samar 1st District Rep. Stephen James Tan), human giimbitar ni Rama si Uy-Tan nga moapil sa usa ka family photo uban niya sa entablado pagkahuman sa iyang July 4 State of the City Address. Si Pesquera mitug-an nga adunay kalabutan ang maong isyu sa ilang panagbuwag ni Rama.^[201][202]

Niadtong Oktubre 28, 2021, gikasal si Rama kang kanhing empleyado sa city hall nga si Malou Jimenez Mandanat sa usa ka civil ceremony. Gisundan kini og simbahanong kasal niadtong Oktubre 24, 2024 nga gipangulohan ni Cebu Archbishop José S. Palma. Si Rama ug si Mandanat aduna'y usa ka anak.^[199][203]

Ang mosunod mao ang listahan sa mga paryente ni Rama nga nalambigit sa politika ug serbisyo sa gobyerno, gisunod sumala sa ilang lebel sa kadugoan (consanguinity):

• Mga asawa:
  • Malou Mandanat-Rama (née Jimenez Mandanat), gikasal kaniadtong 2021, kanhing empleyado sa Cebu City Hall^[199]
  • Araceli Lim Francisco, gi-anull niadtong 2000, kanhing Eastern Visayas Director sa Bureau of Internal Revenue (BIR)^[199][204]
• Anak: Mikel F. Rama (born 1985), abogado ug umaabot nga Konsehal sa Dakbayan gikan sa ika- (South) nga Distrito^[205][206]
• Amahan: Fernando G. Rama (1920-1991), kanhing Konsehal sa Cebu City^[6][4]
• Igsuon: Eduardo "Eddie" L. Rama Sr. (1944-2000), kanhing Gobernador ug (1988-1995) Kongresista (1995-1998) sa Agusan del Norte^[5]
• Lolo: Vicente Rama (1887-1956), kanhing Senador (1945-1947), Mayor sa Dakbayan sa Sugbo (1938-1940), Kongresista sa ika-3 nga distrito sa Sugbo (1934-1938), ug Konsehal sa Dakbayan sa Sugbo (1916-1922); ilado isip "Amahan sa Cebu City Charter"
• Mga uyo-an (tito):
  • Osmundo "Mundo" G. Rama (1914-1998), doktor, kanhing Gobernador (1969-1976; 1986-1988) ug Bise Gobernador (1968-1969) sa Lalawigan sa Sugbo
  • Napoleon "Nap" G. Rama (1923-2016), abogado, mamahayag, bise-presidente sa 1971 Contitutional Convention ug miyembro sa 1986 Constitutional Commission
  • Clemente "Cle" G. Rama (1935-2006), kanhing Konsehal sa Dakbayan^[9]
• Pag-umangkon: Eduardo "Edu" R. Rama Jr. (born 1978), kasamtangang Kongresista sa ika-2 (South) nga Distrito sa Dakbayan sa Sugbo, kanhing Konsehal sa Dakbayan (2004-2013; 2016-2019), ug kanhing tigudmala sa Barangay Affairs Office (2013-2016)
• Mga ig-agaw:
  • George R. Rama (1949-2021), former Konsehal sa Dakbayan (2001-2004) ug Kapitan sa Basak San Nicolas, Cebu City^[207]
  • Anabelle Rama (born 1952), talent manager, artista ug negosyante, ug kandidato pagka 2013 para Kongresista sa ika-unang (Norte) Distrito; inahan sa mga artista nga sila Ruffa, Richard, ug Raymond Gutierrez^[208][209]
  • Enrique P. Rama, kanhing Bise-Gobernador sa Lalawigan sa Sugbo (1998-1992)^[210]
  • Dario P. Rama Jr., kanhing Commissioner sa Presidential Anti-Graft Commission (early 2000's)^[211] ug Assistant Prosecutor sa Dakbayan^[212]

Si Rama nakadawat sa mosunod nga mga ganti ug pasidungog:

• People Manager of the Year (Public Sector Category) – Gihatag sa People Management Association of the Philippines (PMAP) isip una nilang award sa maong kateogriya, Setyembre 2014;^[8]
• Doctor in Philosophy, major in Transformative Leadership (honoris causa) – Gihatag sa Northwestern Christian University kaniadtong Enero 2023.^[213]
• Lifetime Achievement Award – Gihatag sa American Excellence Awards kaniadtong Agosto 2023;^[197]
• Hall of Fame Awardee – Gihatag sa San Beda College of Law atol sa ilang ika-75 nga anibersaryo, niadtong Nobyembre 2023.^[214]

Aduna'y mga payl ang Wikimedia Commons nga may kalabotan sa artikulong: Mike Rama.